Uit het kloosterarchief van onze zusters [11]
| In gesprek met Sjaan Verschuren uit Oploo  De expositie van november 2006 in het moederhuis en de serie krantenartikelen hebben weer de nodige reacties losgeweekt. Zo werd ik onlangs voor een gesprek uitgenodigd door de 87-jarige mevrouw Sjaan Verschuren uit Oploo, die tijdens het eeuwfeest als kwekeling intern was en haar belevenissen aan mij toevertrouwde, waarvan ik er enkele zal verhalen. Het geeft iets weer van de sfeer in die dagen. Als jong meisje maakt Sjaan al spoedig kennis met de Zusters van Schijndel die in Sint Anthonis een klooster hadden. Vijf zusters zijn in dat dorp, mede op uitdrukkelijk verzoek van de toenmalige pastoor Latijnhouwers, op 15 december 1896 neergestreken en beginnen er een bewaar- en naaischool. Meisjes uit de omliggende dorpen kenden de zusters van Sint Anthonis al heel snel en als je dan naar een kweekschool wilde, koos je automatisch voor Schijndel. Ook Sjaan besluit te kiezen voor de voorbereidende kweekschool en de verdere onderwijzeressenopleiding in Schijndel. Na iedere vakantie met een grote groep ‘meiden’ uit de regio noord-oost Brabant via het bekende Duits lijntje naar het station van Schijndel en dan verder met je valiesje te voet naar de Pastoor van Erpstraat. Na een welkom door een van de zusters, meestal de zuster surveillante of de ‘moeder over de meisjes’, snel je cel op de grote slaapzaal opzoeken, je spulletjes ordelijk opbergen en verder weer mooi in het gareel lopen, want dat gold voor alle meisjes. Ze ziet overigens terug op een periode uit haar jonge leven, die weliswaar bol stond van discipline, maar waar ze beslist geen frustraties aan heeft overgehouden. Ze plaatst alles meteen heel wijs in de tijd van toen en concludeert dat ze al met al een zéér gedegen opleiding heeft gehad, vooral ontzettend veel kennis opdeed, maar het was wel even wennen! Je trok je voortdurend op aan je klasgenoten als je het weer eens ’n keertje wat moeilijk had. Iedereen zat binnen het internaat immers in hetzelfde schuitje. Het was voor iedereen, of je nu van de stad of van het platteland kwam, een gewenningsproces en heimwee naar de thuissituatie had bijna iedereen, de een meer dan de ander.. |
Discipline boven alles De zusters, zo vertelt Sjaan, eisten van ons stipte gehoorzaamheid, weerhielden ons van contacten met de buitenwereld, lieten ons dagelijks een kort wandelingetje in de directe omgeving van het moederhuis maken en eenmaal per week een lange wandeling in rijen van drie naar alle windstreken in en om Schijndel met zijn prachtige buitengebied. We werden geconfronteerd met vaste studie- en ontspanningsuren, slechts driemaal per jaar op vakantie nl. met Kerst, Pasen en een maand zomervakantie, geen permanent in je haar, verplicht dragen van een uniform, dagelijks een mis bijwonen in de kweekschoolkapel, ’s avonds gezamenlijk het rozenhoedje bidden, saaie weekenden waarin we heel vaak gedichten zaten over te schrijven. Typerend voor die strakke discipline is de anekdote over een van de leerlingen, die het waagde met Schijndel-kermis vanuit het openstaande raam wat té uitbundig naar feestvierende jongelui te zwaaien…..de waaghals kon uit Schijndel vertrekken. Ja zo ging dat…..tegenwoordig zou het niet meer denkbaar zijn met onze mondige jeugd, aldus Sjaan. Wij waren nogal gezagsgetrouw opgevoed in die tijd. De regelgeving was duidelijk en van thuis uit hadden we geleerd ‘volgzaam’ te zijn. Enigszins rebelse typen onder de internen hadden geleerd hun gevoelens redelijk te onderdrukken en zich maar aan te passen. Op de kweekschool golden logischerwijs de normen en waarden die in de ogen van de toenmalige zusters heel belangrijk waren en de meisjes werden in een religieuze sfeer door hun studietijd heen geleid en begeleid, in de hoop, dat velen van hen zouden intreden. Sjaan herinnert zich van de lange wekelijkse wandelingen o.a. de specialiteit van zuster Constantina, die werkelijk elk willekeurig bermplantje in het buitengebied met naam en toenaam kende. Ze ziet ook nog met ongelofelijk veel plezier terug op de kunstkring van de Mariakweekschool, waar men o.a. toneelstukken schreef en feestliederen en cantates instudeerde. Zelf heeft Sjaan eens een behoorlijke toneelrol gespeeld in een historisch stuk over de bekende Frankische koning Clovis en zijn Clothilde. Het maakte je wat cultuurgevoeliger, iets waar je je hele leven plezier van zou kunnen hebben, was vaak de achterliggende filosofie. Ook bezochten de kwekelingen, meestal klassiek getinte, toneeluitvoeringen op de abdij van Heeswijk en bij de paters Damianen te Sint Oedenrode. Buiten een wat huiselijker aangeklede recreatie- of ontspanningszaal zag je verder saaie gangen, klassen en een strak ingerichte studiezaal met een surveillerende zuster die vanuit haar iets hoger geplaatste katheder alles nauwkeurig in de gaten hield. Ook op de slaapzalen was toentertijd weinig te beleven. Op je slaapcel, die van boven gewoon open was, had je een gordijn als ‘deur’ en verder naast je bed een kleine eenvoudige wastafel. Dat was overigens al luxe in vergelijking met het mulo-internaat, want daar had je alleen maar lange rijen wasbakken voor gemeenschappelijk gebruik. De slaapzaalzuster riep met luide stem wanneer het tijd voor je was om je te verschonen. Baden deden we met een rokje aan. Tot zover enkele sfeerbeelden van Sjaan uit de jaren dertig van de vorige eeuw! Meerdere lezeressen die op de Schijndelse kweekschool hebben gezeten zullen deze impressies wel kunnen plaatsen, neem ik aan of kunnen er misschien nog andere en nieuwe aan toevoegen. Ik zou zeggen….leg ze op schrift vast en speel ze aan mij door! |
| Mulo-leerlingen tijdens het eeuwfeest Uit het eeuwfeestjaar dateert ook een andere unieke foto, met de allerkleinsten voorop en de ouderen bovenin, genomen bij de koepel in de kloostertuin met alle mulo-leerlingen uit 1936, die me werd overhandigd door zuster Margarethe van Uden. Die bleek zelfs in staat om, in nauw overleg met oud-klasgenoten en tevens met behulp van oude kweekschool-puntenlijsten uit die periode, heel veel namen te achterhalen, zodat we nu de meeste meisjes van naam kennen die toen op het mulo-internaat zaten. Een fantastisch resultaat als we bedenken dat we praten over 70 jaren geleden. We willen die foto het lezerspubliek niet onthouden, temeer daar er vast en zeker Schijndelse moeders of oma’s op zullen staan! Mocht iemand bij nader inzien de naam van een ‘onbekende’ toch nog kennen……geef het a.u.b. door!  |
|
De 86 mulo-leerlingen in 6 rijen uit 1936, mooi in uniform onder de koepel in de kloostertuin waarvan de meesten inmiddels ruime tachtigers zijn, vergezeld van 2 zusters; de koepel is tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest en later door een andere vervangen: |
|
|
| Opvoedingsrichtlijnen anno 1872 Nu weer terug naar de chronologische lijn van de geschiedschrijving vanuit het kloosterarchief. Tijdens de bestuursperiode van zuster Emmanuël de Gier en lange tijd daarna, hanteerde men in de congregatie een uiterst belangrijk instrument om de zusters vertrouwd te doen raken met alle facetten van de opvoeding van kinderen, vooral de zusters die fulltime de zorg voor de internaatsleerlingen hadden. Monseigneur Johannes Zwijsen had al voor zijn dood de goedkeuring gegeven aan een compleet reglement dat zeer gedetailleerd van opzet was en in menige zuster- en broedercongregatie zal zijn toegepast. De invloed van geestelijke leidsmannen strekte toentertijd immers heel ver! Het is in 1872 in druk verschenen en laat ons iets proeven van de filosofie en de pedagogische visies achter de vorming van de toenmalige vrouwelijke jeugd. Het reglement bevat diverse paragrafen gewijd aan de opvattingen en regelgeving rond de slaapkamers of slaapzalen, het opbergen van kleren, gedrag in de klassen, de gang van zaken in de ontspannings- of recreatiezaal, de algemene omgang met de kinderen en de vormen van bestraffen, tafelmanieren en tenslotte de rol van het gebed binnen de opvoeding en het vormingsproces. Het 14 pagina’s tellende reglement, uiteraard met zorg en goed overleg samengesteld, is zo boeiend voor de tijd van toen, dat we enige sfeerbeelden willen schetsen door ’n paar letterlijke tekstaanhalingen te publiceren. Het is maar een greep uit het geheel en aangehaald in de spelling en het taalgebruik van toen!  Zo staat er in artikel 1 m.b.t. de slaapzalen: “De zusters zullen zorgen dat de kinderen van hare vroegste jeugd de vaste en heilige gewoonte verkrijgen om zodra het teeken tot ontwaken gegeven wordt, dadelijk op te staan en zich met godvruchtige gedachten bezig te houden of eenige gebeden te verrigten; ook gedurende den tijd dat zij zich kleeden en wasschen. Dat de zuster deze gebeden van tijd tot tijd luidop godvruchtig voorbidt, is zeer nuttig”.Als tijdens de nachtelijke uren een kind hulp van buitenaf moet hebben schrijft het reglement voor: “Wanneer een kind des nachts eenige hulp noodig heeft zal de aanwezige zuster haar met veel liefde de noodige hulp toebrengen; nooit zal men hiertoe eene der kinderen mogen bezigen”. In het klassereglement lezen we onder artikel 4: “De zusters zullen het als eenen voornamen pligt beschouwen zich met de lompste en minst ervarene kinderen bezig te houden en haren voortgang te behartigen”. Nu zouden we zeggen de allerzwaksten onder hen. Deze zinsnede wordt dan gevolgd door: “De zusters moeten zorgen dat de kinderen slechts zulke boeken lezen, welke met hare jaren en vatbaarheid overeenstemmen, dat er noch uitdrukkingen noch platen in gevonden worden, die hare deugd zouden kunnen schaden”. Interessant en zeer typerend voor de tijdgeest van toen is ook het 1e artikel waar het gaat over de omgang: “De zusters mogen niet toelaten dat de kinderen té gemeenzaam met haar zijn, haar vleijen of over hare deugden en bekwaamheden spreken, maar wel moeten zij gaarne hooren, dat hare medezusters geprezen worden; ja, zij zullen zelfs, zoo veel mogelijk, de liefde en achting der kinderen te haren opzigte vermeerderen. Een tegenovergesteld gedrag zou een jaloersch karakter verraden, hetwelk aan de opmerkzaamheid der kinderen niet zoude ontgaan”. Tenslotte enige opmerkingen t.a.v. het bestraffen van kinderen: “De zusters zullen nimmer een kind tot straf naar bed zenden, haar in eene donkere kamer opsluiten of haar zonder bezigheden laten in geval zij van de anderen afgezonderd is. Ook zullen zij haar nimmer eene straf opleggen die uit gebeden bestaat, want hierdoor zouden de kinderen afkeerig worden van het gebed”. De opvoedingsmethoden anno 2006 zien er heel wat anders uit en internaatsopvoeding is sowieso al grotendeels achterhaald. |
| wordt vervolgd voor nadere informatie of suggesties….. Henk Beijers Heunpark 1021 5261 WB Vught tel. 073 - 657 99 15 of via email: archiefcollectie@home.nl |