Uit het kloosterarchief van onze zusters [17]

Markante feiten Barbaraklooster [1894-1944]
Voor het gebouwencomplex Mgr. vd Venstraat 3-19 is een grote haag opgetrokken. Aan het begin van de stichting is de grote kapel nog steeds in aanbouw. Op de feestdag van het H. Hart van Maria 15 september 1894 is het de bouwpastoor van Wijbosch zelf, die er de eerste H. Mis opdraagt op een noodaltaar. Op dezelfde dag benoemt de bisschop van ’s-Hertogenbosch, Mgr. van de Ven, zelf afkomstig uit Wijbosch, de eerste rector voor het Barbaraklooster nl. Lambertus Jongen. Op de 20e september hangt men in de noodkapel een kruisweg en het klooster wordt definitief door pastoor Van Vroonhoven ingezegend. Op 12 november is men met de bewaarschool begonnen. Op 4 december is het kerkhof gewijd en daags daarna moet het de zusters goed gedaan hebben dat de nieuwe kapel voltooid is. Volgens de kroniek heeft men op 24 december de taalschool geopend.

De eerste grote actie van het hoofdbestuur is een forse verbouwing in 1914. In dat jaar wordt de slaapzaal van de zusters omgebouwd tot een ziekenzaal voor degenen die lijden aan tuberculose. Bovendien plaatst men een verdieping op de scholen, het washuis en de boerderij, om zodoende nieuwe slaapcellen te creëren voor de zusters. Naast een nieuwe naaikamer boven de zitkamer van de knechts is misschien wel de belangrijkste verbetering het bouwen van de bewaarschool. De bestaande bewaarschool is men gaan gebruiken als spijskokerij, waar maaltijden bereid worden voor de arme schoolgaande jeugd. Het oude klooster kent ook een veranda bij de eetzaal, die overigens wordt verplaatst naar het einde van de zijgevel en bij de refter plaatst men een nieuwe, die tevens dienst doet als recreatiezaal. De oude naaikamer wordt ziekenkamer en de vroegere ziekenkamer richt men in als een kleine bidkapel, door dikke dubbele deuren gescheiden van de grote kapel. Ook de grot en de serre zijn in dat jaar gebouwd. Men blijft in de daarop volgende jaren voortdurend veranderingen en verbeteringen aanbrengen aan het gebouwencomplex tot aan de Tweede Wereldoorlog toe. In de periode 1919-1940 realiseert men o.a. een prestigieus project in de vorm van een nieuwe modelboerderij [1919], elektrisch licht, centrale verwarming waarvoor het geld is geschonken door de broer van zr. Arnolda van de Water, vergroting van de kloosterkeuken, een nieuwe fruit- en aardappelkelder, vergroting van het kerkhof [1930], luidsprekers en microfoon in de kapel met verbinding naar alle kamers die eveneens worden geschonken door de heer van de Water [1931], diverse verfbeurten aan de buitengevels door o.a. de schilders Ketelaars, Hermes, Domburg en Bos. Het binnenschilderwerk en witten van muren en plafonds doen in die tijd de zusters zelf. Men heeft linoleum vloeren laten leggen, is overgegaan tot aanschaf van een nieuw vlees- en broodmachine en binnen het interieur zijn diverse wijzigingen aangebracht. In 1940 worden nog nieuwe initiatieven genomen en wordt de uitvoering gelegd in handen van aannemer Olieslagers uit Veghel.

Vermeldenswaard is ook nog een bewijs van eigendom dd. 3 mei 1929 ons aangereikt door zr. Clara Gremmen van de Mariahoeve. Notaris Baggen laat een akte passeren voor het zgn. Burgerlijk Zedelijk Lichaam ‘Vereeniging van vrouwen ter verpleging van zieken en het geven van onderwijs’ de rechtspersoon waaronder de congregatie notariële stukken liet passeren. Men bezit onder Wijbosch een tuin, gesticht, school en speelplaats en het nodige bouw- en weiland onder de kadastrale nummers D 4267, 4268, 1168, 2344, 4374. In verband met de omleiding van de Wijbosscheweg komen we twee percelen ook weer tegen in een akte uit 1952, waar men spreekt, naast het rooien van fruitbomen en het slopen van een muur, over drie weilanden D 2344, 2395 en 1168 en voorts van een boomgaard, moestuin en kerkhof onder D 4662. En wie had kunnen denken dat dit prachtige klooster met bijgebouwen, waarin zoveel is geïnvesteerd, tijdens de granaatweken grotendeels verwoest zou worden en uitbranden!

De Theresiaschool van de zusters [1894-1944]

Met het klooster zijn de zusters in 1894 ook begonnen met een bewaarschool en bijzondere meisjesschool, naast de bestaande openbare school van Wijbosch, die in 1929 is overgegaan in de Aloysiusschool. Op uitdrukkelijk verzoek van pastoor Van Vroonhoven is aan het klooster een extra vleugel gezet en zodat beide scholen van start kunnen gaan, voor de meisjes 2 lokalen en voor de kleuters slechts 1 lokaliteit. Over de historie ervan gedurende de eerste 20 jaren vinden we in het kloosterarchief opvallend weinig terug en ook de schrijfster van het gedenkboek zr. Maria Teresa Rutten hult zich in stilzwijgen. Aangezien voor nieuwbouw of verbouwing van scholen, algemene inrichting van schoolgebouwen en aanschaf van materialen de gemeente een grote rol speelt, zijn we wat dat betreft dus sterk aangewezen op het gemeentearchief, maar ook daar beginnen de meeste archiefstukken pas na de Eerste Wereldoorlog, op de verbouwing van 1914 na.

Een forse verbouwing gerealiseerd

In 1914 wordt immers het Barbaraklooster incl. het schoolgedeelte, alles gelegen op kadastraal perceel sectie D 3974 en 3975 grondig verbouwd. In het gemeentearchief is zelfs een map aangetroffen met de verbouwingsgegevens afkomstig van architect Heijkants uit Erp, zij het met summiere informatie, in hoofdzaak blauwdrukken van bouwtekeningen met veel technische gegevens. De beide scholen krijgen dan een aparte speelplaats en er is zelfs een overdekte speelplaats toegevoegd. Het leerlingenaantal schommelt in de jaren ’20 van de vorige eeuw tussen de 60 en 65 meisjes nl. 1920 [61], 1921 [62], 1924 [65], 1927 [65] en 1928 [60]. Bij de opgave van dat laatste jaar worden als religieuze leerkrachten, verbonden aan de school van Wijbosch nr. A 132, genoemd de zusters Gaudentia als J.M.Aarts geboren te Bergeijk en overleden op Barbara [1872-1944] en Adriana als E.M.Kamp geboren te Raamsdonksveer en overleden op Barbara [1863-1955]. Wie in die periode de 3e leerkracht is lijkt moeilijk te achterhalen. In 1921 zijn vanwege de gelijkstelling in de financiering van openbaar en bijzonder onderwijs de schoolgebouwen op hun waarde geschat. Namens de schoolbesturen doet dat de heer Kocken uit Eindhoven, de heer Smit uit de lichtstad opereert namens de onderwijsraad en tenslotte is het architect Chr. van Liempd uit Schijndel, die namens de gemeente de schatting uitvoert. Gebouw met grond worden geschat op een waarde van f 6.225,-. Het schoolbestuur, in de personen van pastoor Franken en de heer Chr. Goyaarts als voorzitter en secretaris, dient een op 10 januari 1929 een verzoek in bij de gemeente om financiële ondersteuning te willen verlenen voor de aanschaf van een serie van 6 eenpersoonsbanken voor het 7e leerjaar van de meisjesschool. Twee dagen later is het zr. Gaudentia die dat verzoek krachtig ondersteunt en maant tot enige spoed.

Een nieuw schoolhoofd

Per 1 september 1930 benoemen de zusters een nieuw schoolhoofd in de persoon van zuster Blanca geboren te Harlingen als M.J.M.T. Wessels en overleden op Barbara [1894-1978]. De school telt dan 66 meisjes. Een van haar eerste acties is, na overleg met inspecteur Widdershoven, een aanvrage in te dienen voor een voetenbank op klossen i.p.v. de in gebruik zijnde voetenplank van de bestaande schoolbanken. Ze streeft naar kwaliteitsonderwijs en voert, nog slechts kort aan het roer, nieuwe zaken in zoals twee zgn. vleugelborden met inklapbare zijstukken die dubbelzijdig te beschrijven zijn. Die bestelt ze bij de bekende fa. Kooijmans-Mes uit Wychen. Omdat meerdere leerjaren in één lokaal bij elkaar zitten, moet je af en toe teksten op het bord laten staan en is het handig en

efficiënt als je je informatie wat kunt spreiden over de verschillende groepen. Aangezien de oude taalmethode versleten is vraagt ze ook hiervoor een nieuwe aan. In 1932 wordt voor een bedrag van f 238,70 wederom een verzoek om schoolbanken ingestuurd wat door de gemeente is gehonoreerd en wordt tevens medewerking verleend tot aanschaf van een nieuwe tekenmethode. Dan volgt ineens een forse leerlingenstijging. In 1933 is immers sprake van 94 meisjes en vanwege de beschikbare ruimte wordt sterk overwogen een rij éénpersoonsbanken toch maar door tweepersoonsbanken te vervangen voor het 2e en 3e leerjaar, begroot op f 121,20 volgens de catalogus van de firma uit Wychen. Aan de zakelijke aanvraag van zr. Blanca wordt een brief van het schoolbestuur toegevoegd, waarin men op uitvoerige wijze de noodzakelijkheid bepleit. De gemeenteraad trekt haar aanvankelijke twijfel in en gaat akkoord.

Het belangrijke jaar 1939

Het jaar 1939 is nog maar nauwelijks ingezet of de RK meisjesschool wordt door het Wijbossche kerkbestuur overgedragen aan de congregatie van de zusters. Het document van 10 januari 1939 wordt enerzijds ondertekend door pastoor Franken en de heer Goyaarts en anderzijds door de zusters Maria Theresia Veltman de algemene overste en Lamberdine van Dam econoom van de congregatie. Kennelijk is nu de weg open voor nieuwe initiatieven. De zusters maken immers 20 dagen later bekend dat ze een geheel nieuwe meisjesschool willen realiseren en de bewaarschool gaan verbouwen. Een initiatief dat door de Wijbossche gemeenschap van harte wordt toegejuicht. Het aanvankelijke basisbedrag wordt geraamd op f 17.707,- maar de zusters gaan er vanuit, hun ervaring heeft hen een stuk wijzer gemaakt t.a.v. de bouw van scholen, dat dit bedrag uiteindelijk wel hoger zal uitvallen. Aan architect Ch.J. van Liempd de opdracht tekeningen en bestek te ontwerpen en de inspectrice Op de Coul geeft samen met de bouwkundig adviseur een positief advies. Er zijn maar liefst 36 inschrijvers en men gunt het aan de laagste inschrijver nl. Olieslagers uit Veghel. Op 6 mei 1940 wordt de nieuwe school plechtig ingezegend in het bijzijn van behoorlijk wat notabelen. Een interessant detail uit de beginperiode van de school is, dat de zusters een klein bedrag uittrekken voor de aanschaf van boeken om gevolg te geven aan de oproep van Duitse bezetter, die Duitse les verplicht stelt. Elke leerkracht, waaronder ook de ons zo bekende Jet Geerkens, tekenen een verklaring dat ze deze verordening zullen opvolgen. Ook dit nieuwe schoolgebouw, waar zelfs een 7e en 8e leerjaar aan was toegevoegd, verandert in oktober 1944 in een vlammenzee en brandt volledig uit.

O.41 [577] lagere school Wijbosch 1940.jpg

De in 1939/1940 nieuw gebouwde meisjesschool in Wijbosch uit de collectie van het kloosterarchief was een initiatief dat is ondersteund met een lijst van handtekeningen van Wijbossche ouders [nu bijna 70 jaren geleden] die opgeven hoeveel van hun kinderen de nieuwe school zullen gaan bezoeken – het resultaat is als volgt:
Antoon vd Sangen [2], Antoon van Veghel [1], L. vd Vorstenbosch [4], G. Donkers [1], Hubertus vd Heuvel [2], Marinus Kuenen [2], Piet Gevers [2], Antoon Doleweerd [1], Mathijs Fransen[2], Adrianus Steenbakkers [3], Petrus Schiltmans [3], Frans vd Leest [1], Johannes Korsten [5], Johannes Hoogzaad [4], Hendrik Oomen [1], Antonius van Veghel [2], Henric van Osch [2], Jan Pennings [3], Willem Heesakkers [1], Antoon Korsten [1], Gerardus vd Steen [1], Jan v Venrooy [2], Embertus vd Akker [2], Joh. Duffhues [2], Antoon Habraken [1], Wilhelmus v Uden [1], Antonius vd Steen [1], Cornelis Deckers [1], Antonius Korsten [1], Jan Korsten [2], Johannis v Heertum [2], Johannis van Stiphout [1], Antoon v Eindhoven [1], Marinus vd Wijdeven [1], Antoon Beekman [1], de vrouw van J. v Nuland [1], J. v Geffen [1], Hendrik v Schijndel [1], Johannis v Veghel [1], Franciscus vd Berg [1], Martinus v Os [1], Wilhelmus Hoogzaad [2], Antoon vd Akker [2], Piet J. v Geffen [3], Adrianus vd Laar [1], Marinus vd Heijden [1], Gijsbertus vd Vorstenbosch [3], Johannis G. Bolwerk [1], Jan Havinga [1], Henricus vd Brand [2], Marinus Korsten [2], Hendrikus v Wanrooy [2], Marinus Verkuijlen [2], Cornelis Kuijs [1], Jan vd Sangen [2], Johannes Bolwerk [1], Marinus Verhoeven [1]

bronnen:
Voor de onderwijshistorie is geput uit de talloze aantekeningen van mijn oud-collega Louis van Dijk, die tijdens zijn jarenlange intensief archiefonderzoek op een fantastische en nauwgezette wijze alle details heeft opgetekend; uit het kloosterarchief ‘Schijndelse scholen’ map 577; voor de verbouwing van 1914 is geraadpleegd gemeentearchief 1811-1930 inv.nr. 330 bijlage III bouwvergunning nrs. 195 en 280 – met dank aan archiefambtenaar Hans Hellings; voor de nieuwbouw uit 1939 gemeentearchief 1930-1960 inv.nrs. 1292, 1293 en 1294; zie ook www.schijndelse.nl van J. van Gestel en A. van Gestel voor nadere informatie over scholen en schoolfoto’s.