Uit het kloosterarchief van onze zusters [30]

Druk op aalmoezenier Verhoeven Algemene overste zr. Maria Theresia Veltman laat er geen gras over groeien. De wisseling van rectoren en tevens godsdienstleraren voor kweekschool, mulo en huishoudschool is natuurlijk geen ideale situatie. Zij onderneemt na ruim vier maanden een poging rector Verhoeven, die op 25 augustus 1939 naar Den Helder was vertrokken, te bewegen om vervroegd ontslag aan te vragen als legeraalmoezenier. Ze correspondeert met de heer J.J.J. Noordman te ’s-Gravenhage, de hoofdaalmoezenier van leger en vloot en schrijft hem het volgende: “Sinds de mobilisatie hebben wij al tweemaal een nieuwe waarnemend rector gehad voor rector J.P.C.V erhoeven, nu hulpaalmoezenier staf 45 R.I. Naar aanleiding van de benoeming van onze tegenwoordige plaatsvervangende rector tot professor aan het Groot Seminarie m.i.v. 12 januari a.s. hebben wij ons tot rector Verhoeven gewend met het dringend verzoek zo spoedig mogelijk ontslag aan te vragen. Deze morgen hebben wij in verband daarmee een onderhoud gehad met Z.E. Monseigneur Diepen die ons geen priester van het bisdom kan geven, die de functie van rector en godsdienstleraar geruime tijd en volledig kan waarnemen”. De Bossche bisschop heeft alle begrip voor de ontstane situatie en is graag bereid een verzoek om vervroegd ontslag dat door aalmoezenier Verhoeven ingediend wordt krachtig te ondersteunen als dit de procedure kan versnellen. Reeds op dezelfde dag schrijft rector Verhoeven aan zijn superieuren, dat hij, mede in verband met de ernstige moeilijkheden die er gerezen zijn te Schijndel, graag vervroegd ontslag wil nemen. Hij motiveert zijn verzoek door te stellen dat het gemis aan een vaste rector en godsdienstleraar ‘noch voor het geestelijk heil van een moederhuis met postulaat en noviciaat, noch voor een kweekschool waar binnenkort de leerlingen van de hoogste klas wederom hun godsdienstdiploma moeten halen, erg wenselijk is’. Uiteindelijk zal hij op de 23e maart weer terugkeren op het rectoraat en zijn begeleidende en lesgevende taak volledig hervatten.


De kwekelingen komen met hun valiesjes aan bij het klooster in Den Dungen	De kapel van Den Dungen omschreef men als een ‘lilliput’ vergeleken met die van het moederhuis in Schijndel.

Improviseren aan de orde van de dag Er is weinig invoelingsvermogen nodig om te beseffen dat voor de leiding van mulo-, huishoudschool- en kweekschoolinternaat een moeilijke tijd aanbreekt. Niemand weet op dat moment precies wat de bewoners van het moederhuis allemaal boven het hoofd hangt. Op 16 maart 1940 wordt de meisjesschool ontruimd en worden 309 Hollandse militairen ingekwartierd. Op het moederhuis zelf logeren zes officieren. In april wordt de school aan de Pompstraat deels opgeëist en besluit men om de jongens en meisjes van de Servatiusparochie om beurten in dezelfde lokalen lessen te laten volgen nl. de jongens van 8.00-12.00 uur en na de middag de meisjes van 13.00-17.00 uur. Als op 10 mei het bombardement op Rotterdam een angstige periode inluidt, vertrekken de Hollandse soldaten en worden de gebouwen drie dagen later ingenomen door Duitse militairen, die verdeeld worden over de school en de boerderij, terwijl de heren officieren de slaapzaal van de mulo tot hun beschikking krijgen. Die van de Mariahoeve zijn overigens na tien dagen weer verder getrokken. Na het nodige improvisatievermogen van zusters en lekenpersoneel is de situatie op de 21e mei dusdanig onder controle, dat alle lessen op mulo, huishoudschool en kweekschool in ieder geval weer hervat kunnen worden. Hoe men dit allemaal precies voor elkaar heeft gekregen is nergens tot in detail beschreven, maar geloof maar dat de zusters uiterst inventief te werk zijn gegaan! Angstig blijft de sfeer overigens wel. Uit veiligheidsoverwegingen worden de meisjes tijdelijk naar beneden gehaald omdat er ’s nachts nogal wat vliegverkeer van vijandelijke vliegtuigen is en veel van de internen worden behoorlijk onrustig. Eind ’40 wordt de grote kapel verduisterd en verzorgt men de vieringen in de Mariakapel van de kweekschool.

Er gaan veel ‘makke schapen’ in een hok luidt het spreekwoord.	Een drukte van jewelste in de kleine eetzaal onder het moederlijk toezicht van zr. Mariëtta.

Men wijkt uit naar Den Dungen In de dagboeken staat vermeld dat men een volkomen nieuwe fase in gaat als op zaterdag 11 april 1942 tien Duitse officieren aanbellen en verzoeken om alle gebouwen grondig te mogen bekijken in verband met een op handen zijnde grootscheepse inkwartiering. Alle bouwtekeningen worden kritisch onder de loep genomen. De 13e komen ze nog ’n keer terug en al op de 17e van die maand meldt een officier van de Ortscommandant uit ’s-Hertogenbosch dat kweekschool en mulo met hun internaten, als ook de lagere school en bewaarschool, tegenover het moederhuis gelegen, door de Wehrmacht gevorderd worden. Het volledige meubilair en alle bedden dienen ter plaatse te blijven. Verder wordt alles ontruimd. Men heeft dit natuurlijk enigszins zien aankomen en er worden met name door moeder Petronella Walboomers al gesprekken gevoerd met Den Dungen, waar men beschikt over een internaat waar voorheen schipperskinderen werden gehuisvest, voor opvang van de kwekelingen. Intussen bereikt het hoofdbestuur via de gemeente Schijndel het vervelende bericht dat ook de gebouwen van het ‘Sint Josephgesticht’ gevorderd zullen worden, exclusief klooster en inventaris. De kwekelingen, die inmiddels op paasvakantie zijn, krijgen bericht, dat deze vakantieperiode gezien de omstandigheden met enige dagen wordt verlengd en de ouders worden tegelijkertijd geïnformeerd de aanstaande verhuizing van de kwekelingen richting Den Dungen. Op 3 mei wordt alles gerealiseerd en nemen de kweekschoolleerlingen hun intrek in het klooster van Den Dungen.

Huishoudelijke dienst of corvé…… maar vele handen maken licht werk.	Tussen de lesuren door of op een regenachtige vrije middag even gezellig ontspannen aan de piano of \| samen rondom een gezelschapspel vertier zoeken.

Alle ruimten in het moederhuis worden heringericht. De meisjes van de 3e muloklas komen op 4 mei terug. Dan volgen nogal wat interne verschuivingen binnen het gebouw. De beschikbare ruimten worden ingezet voor de internen nl. slaapzaal St.Anna van de aspiranten, de leeszaal en de studiekamer van novicen en postulanten. De refters van de postulanten en aspiranten worden omgetoverd tot eetzalen voor de kinderen. De aspiranten krijgen de ziekenkamer St. Theresia als eetzaal en de recreatiezaal van de novicen wordt voorlopig eetzaal voor de postulanten. Een andere ziekenkamer richt men in als studiezaal voor de jonge zusters. Vele oudere zusters zullen zich de vertrekken met die variatie aan heiligennamen nog wel levendig herinneren! De vreugde is echter van korte duur. Alles is op orde als twee nieuwe officieren opdracht geven een deel van het klooster te ontruimen omdat kweekschool, mulo en lagere school te weinig ruimte bieden voor de militairen. Op de 1e verdieping zullen nog ontruimd worden de kliniek en de twee ziekenkamers van de zusters alsmede de donkere kamer St.Martha. Op de 2e verdieping moet er drie slaapzalen van de zusters aan geloven, waarvan er een daags te voren was ingericht voor de kinderen van de 3e muloklas. Helaas…..Befehl ist Befehl! Tot overmaat van ramp blijkt de zusterslaapzaal Onze Lieve Vrouw van Bijstand door de Duitse Wehrmacht afgebroken te zijn. Consternatie alom! Maar…..de zusters houden het hoofd koel, overdenken nieuwe alternatieven en door de heer Kriellaars worden slaapgelegenheden aangeboden in het bekende bondsgebouw in de Toon Bolsiusstraat. Het hoofdbestuur besluit van dit aanbod dankbaar gebruik te maken. De bovenruimte van ruim 14 meter lang en 11 meter breed wordt als slaapzaal ingericht voor de mulokinderen van de 1e en 2e klas. Op de 11e mei gaan de algemene overste en moeder vicares nog eens poolshoogte nemen zowel in het bondsgebouw als in Den Dungen om klaslokalen, slaapplaatsen e.d. aan een grondige inspectie te onderwerpen. Met de eigenaar van café Smits wordt afgesproken dat de naaischool voor Dungense meisjes ondergebracht zal worden in een leegstaande zaal in zijn café. Voor slechts 1 gulden per dag kan deze ruimte gehuurd worden.


Een muzieklesje volgens de muziekmethode Ward gegeven door zr. Cecilia Kievits.	De heer Van Velthoven hier in zijn laatste docentenjaar in gezelschap van de examenklas 1942-1943.

Een fraaie reportage In de kloosterkroniek van Den Dungen wijdt men aan de tijdelijke opvang van kwekelingen slechts één alinea aan temidden van de andere oorlogsnotities. De kroniekschrijfster heeft het volgende opgetekend: “…..zo leefden wij van de ene dag in de andere, totdat er voor ons klooster iets bijzonders ging gebeuren. Ons gesticht was nl. door het hoofdbestuur van Schijndel uitverkoren tot een ‘ballingsoord voor de Schijndelse kweekschool’. Al in april begon de grote verhuizing van beddengoed, schoolbanken, boeken, schoolborden, enfin van alles wat maar mogelijk en nodig was. Studiezaal en werkkamer van de zusters werden klassen, eveneens twee pensionkamers. De slaapzaal der zusters werd ingericht voor de kinderen, de zusters gingen op de zolder slapen. Wat ’n verandering voor ons! Met open armen ontvingen we onze Schijndelse zusjes, met de kinderen, die voor de Duitsers hadden moeten wijken. Ons convent groeide ineens geweldig aan. Ons reftertje zat propvol als we allen aan tafel waren. ’t Was behelpen hier en daar, maar toen de kinderen op 3 mei arriveerden was de kweekschool spoedig in actie en al liep alles nog niet altijd op rolletjes, de zaak marcheerde en al gauw ging het goed. De kwekelingen brachten heel wat leven en gezelligheid in ons stil klooster en waren hier graag. Op 26 juli was ’t het zilveren kloosterfeest van onze ZEW Algemene Overste, dus ook de kweek had feest. Drie dagen lang vermaakten zij ons met haar gezang op de speelplaats. Ook het afscheid van de heer Van Velthoven, die vele jaren zijn diensten aan de kweekschool heeft gegeven, had plaats in ons huis, wijl ook de leraar zijn leerlingen in hun ballingsoord had kunnen volgen. Aan die ballingschap kwam een einde op 24 juli 1943 toen het moederhuis in staat was de kweekschool weer terug te nemen. Het was een gezellige tijd geweest!”. Over dat langdurig verblijf is destijds een schitterende reportage samengesteld van ca. 35 foto’s. De kwekelingen hebben daar bij elke foto in dichterlijke taal, vaak zelfs op rijm, hun belevenissen vastgelegd en dit album geschonken aan zr. Cécile Kievits de algemene overste. Wie de onderschriften leest en de foto’s bekijkt krijgt een goede indruk van de omstandigheden, de sfeer, de relatie docenten versus kwekelingen, de onderlinge saamhorigheid en het improvisatietalent van velen, om er in dit ‘ballingsoord’ voor eenieder echt het allerbeste van te maken! De tachtigers onder de nog levende zusters en oud-kwekelingen die diep in hun geheugen willen duiken, herinneren zich vast en zeker nog [inmiddels wat vervaagde] beelden, misschien soms wat bange, maar zeker ook fantastische momenten uit die evacuatieperiode. Vanwege dit zeer bijzonder stukje kweekschoolhistorie hebben we bij wijze van hoge uitzondering meerdere sfeerfoto’s uit die reportage opgenomen.

Aan dit ‘dwergfornuis’ zoals men scheef durfden het de zusters toch te wagen om ze te vullen….die 120 magen!	In een onderaardse gewelf zijn de zusters Adriënne, Alice en Andree ijverig in de weer voor alle huisgenoten.


Het letterlijke onderschrift luidt: Schijndel en Den Dungen verenen hun krachten om saam te werken tot heil van het kind en moeder Clara is hier weer de schakel, die de conventen zo innig verbindt.