Uit het kloosterarchief van onze zusters [58]

Huishoudonderwijs in het verleden
Wie huishoudschool hoort, denkt aan een specifieke opleiding voor meisjes tussen de 12 en 16 jaar. Honderd jaar lang hebben ze bestaan. Na de laatste klas van de lagere school vervolgden heel veel meisjes hun opleiding op een huishoudschool om later een deugdelijke en ook degelijke huisvrouw te worden, voorbereid op een scala aan huishoudelijke taken. De jongens van die leeftijdscategorie bezochten de ambachtschool om er een goed vak te leren.
De eerste huishoudschool in Nederland dateert uit de jaren ’80 van de 19e eeuw. In 1875 schreef een pleitbezorgster voor huishoudonderwijs het volgende: “De vrouw neemt, als zij huwt, op zich het beroep van huishoudster. Neiging of bijzondere talenten, soms ook bijzondere omstandigheden, kunnen de vrouw tot een ruimere werkkring roepen; toch moet deze haar ambt als huisvrouw als haar voornaamste post blijven beschouwen”. Zo’n uitspraak zegt iets over de maatschappelijke beeldvorming ten aanzien van meisjes en vrouwen in die periode. Goed een jaar later verschijnt er een brochure met als titel: ”De Huishoudschool, een eisch des tijds”. In 1881 wordt een commissie ingesteld om de wenselijkheid te onderzoeken van dagonderwijs aan kookscholen. De ideeën worden langzamerhand verfijnd en de roep om allerlei vormen van huishoudonderwijs wordt steeds sterker. Uiteindelijk ontstaat een vakgerichte opleiding die onder de categorie nijverheidsonderwijs komt te vallen, waarin een scala aan cursussen en opleidingen wordt ondergebracht. Vanaf 1919, het jaar van het invoeren van de Wet op het Nijverheidsonderwijs, is er eigenlijk sprake van de basisopleiding binnen de gewone huishoudschool en die van de landbouw-huishoudschool. Het leerplan van de primaire opleiding in de meeste katholieke huishoudscholen omvat in die tijd vooral de huishoudelijke vakken als koken, wassen en de naaldvakken. Daarnaast kent men opleidingen tot assistente in de huishouding, dienstbode, kinderverzorging en gezinshulp. Dat is héél globaal een beeld van de ontwikkelingen op dit gebied

De vleugel van het gasthuis op de hoek van de huidige
Kloosterstraat/Pastoor van Erpstraat die in 1934-1935 ingrijpend is verbouwd.

Begin van de Schijndelse huishoudschool
Als pioniersters van het huishoudonderwijs worden altijd de religieuze vrouwencongregaties genoemd. Schijndel vormt hierop geen uitzondering. Als we de archieven mogen geloven gaat de formele start van een huishoudschool in het moederhuis terug tot beginjaren ’30 van de vorige eeuw. Of binnen het moederhuis veel eerder vormen van huishoudonderwijs hebben bestaan is niet helder uit de historische informatie af te leiden. In 1931 zouden er al naailessen gegeven zijn door de zusters, waarvoor examens worden afgenomen door de ‘Vereniging St. Anna’.
In 1934 huizen de bejaarden en pensiongasten vanuit het gasthuis aan de Kloosterstraat [toen nog Nieuwstraat] over naar de nieuwbouw van het Lidwinaklooster aan de Boschweg. Een deel van de vrijgekomen ruimte zou meteen een andere bestemming krijgen en worden verbouwd tot huishoudschool. Wat is er in die tijd aan de hand? De NCB afdeling Noord Brabant laat al in 1928 aan het gemeentebestuur weten dat ze het voornemen hebben om een landbouw-huishoudschool op te richten. De Schijndelse afdeling van de NCB laat in 1929 weten dat ze er voorlopig van afziet. Twee jaren later doet de NCB opnieuw een verwoede poging en deponeert bij pastoor Gabriël van Dijk een conceptplan. In dat plan staat o.a. dat de NCB zich onthoudt van nijverheidsonderwijs aan jongere meisjes en aan fabrieksmeisjes, tenzij met toestemming van de parochiegeestelijkheid. Er is toen al duidelijk gedacht in de richting van een huishoudschool onder supervisie van de congregatie, want de NCB schrijft al meteen in dat plan….”indien de zusters en de NCB allebei nijverheidsonderwijs geven, dan geschiedt dat niet in concurrentie, maar in hartelijkheid en oprechte samenwerking”. Algemene overste zuster Marie Theresia Veltman [1928-1940] schrijft in 1932 een uitgebreide brief aan de Schijndelse parochiegeestelijkheid met de volgende boodschap: “Wij hebben reeds vele jaren aan de schoolvrije jeugd onderwijs in handwerken gegeven. Ook al ontmoeten wij van ouders en meisjes niet de gewenste belangstelling, toch willen wij een volledige huishoudschool oprichten met naaldvakken, huishoudkunde, koken, wasbehandeling enz. In aanmerking komen meisjes uit elke stand, nadat zij hun leerplicht hebben voldaan. Wij rekenen op steun en medewerking van de geestelijkheid”. De congregatie is vastberaden en gaat intussen een stap verder door al in februari 1933 een begroting in te dienen bij het departement van onderwijs voor een industrie- en huishoudschool. Men had in het plaatsje Borne al de nodige ervaring opgedaan. Het jaar daarop begint men, na uitvoerig overleg met architect Chr. van Liempd en aannemer A. van Sambeek uit Heemstede, met de ombouw van een vleugel van het gasthuis. Men wil het volgende realiseren: een keuken met provisiekamer, een huishoudkundelokaal met drooginrichting, drie leslokalen, een directiekamertje, een paskamertje, beneden twee toiletten en de nodige kasten in de vertrekken en de gang.
In 1935 vindt al de plechtige inzegening plaats van de RK Huishoudschool

Deze foto is genomen door fotobureau Het Zuiden te ’s-Hertogenbosch ter gelegenheid van de inzegening van de huishoudschool op 24 oktober 1935. Helaas zijn niet alle namen bekend - 1e rij v.l.n.r. kapelaan Koopmans, Mej. Michels inspectrice van het Nijverheidsonderwijs, burgemeester Janssens, pastoor Van Dijk, pastoor Pessers, pastoor Franken (?) …… en Janus van Liempd; 2e rij zeven zusters maar er staan maar 6 namen op de toelichting uit het kloosterarchief nl. zr. Adeltrudis, zr. Leonarda, zr. Magdalena, zr. Xaveria, zr. Lamberdine, zr. Everarda; 3e rij v.l.n.r: allen tot op heden onbekend – wie hier meer informatie over kan geven wordt opgeroepen nader contact op te nemen met Henk Beijers

Bronnen:
Dagboek van de congregatie over de periode 1931-1935.
Gerda Godrie van Gils [2008] Vrouwelijke vorming tussen Martha en Maria – katholiek huishoudonderwijs in Noord Brabant 1919-1968.
Louis van Dijk [2008] Historie Onderwijs Schijndel in 3 delen – deel 1 hoofdstuk 17.